১৯৮০ : এখন গাঁওৰ কাহিনী

পিলে আৰু বাংকাৰ দুৰ্বাদল কাজিয়া। একেবাৰে চকুলৈ নোচোৱা দন। দুয়ো নলেগলে লগা বন্ধু আছিল। গাঁওখনৰ দুয়োজনেই প্ৰতিপত্তিশীল সন্মানীয় ব্যক্তি। সৰুৰে পৰা একেলগে ডাঙৰ হোৱা। হঠাতে যেন সকলো সলনি হৈ গল। বাংকাৰ লৰাই পিলেৰ ছোৱালীক পলুৱাই লৈ গল। অথচ একেগোত্ৰীয় বাবে বিবাহ নিষিদ্ধ। পিলে আৰু বাংকাৰ এজনো সন্মত নহয় আনজনৰ বিয়ৈ হবলৈ।

‘‘আহক সি মোৰ ঘৰৰ সমুখেৰে গুলিয়াই মাৰিম।’’
বাংকাই কয় মানুহবোৰক।
‘‘মই তাৰ চকুৰ সমুখলৈ কিয় যাম। গুলৈ চালেও তাৰ চকুলৈ নাচাও। মোৰ সমুখলৈ আহিলেই গুলিয়াম।’’
পিলেও কৈ উঠে। দুৰ্গাপুজাত পোৱা টিনৰ পাঁচটকীয়া পিষ্টল আৰু গুলি এক বান্দিল কিনি দুয়ো দুয়োৰে নামত ফুটাই থাকে।
মানুহবোৰৰ আগত বেচ ৰসাল হৈ পৰিল কাজিয়াখন। এবছৰমান গল। দৰা-কইনাক দুয়োখন ঘৰেই আকোৱালি লৈছে। মাথো মুৰব্বী দুজনহে অহা-যোৱা কৰা নাই। কোনেও যেন কাৰো ওচৰত সৰু নহয়।

ইপিনে দৰা-কইনা হালৰ চিন্তা¸ বাপেকে দুজনৰ ইমানদিনীয়া সম্পৰ্কটো এনেকৈ ভাঙি দিয়াৰ দোষ লব নোৱাৰে।

সেইদিনা গাঁওৰ বছৰেকীয়া সবাহ আছিল। বুধি কৰি দুয়োকো একেলগে বহাই দিলে। ৰাইজনখনৰ আগত দুয়ো একো কৰিব নোৱাৰা হল। পেটে পেটে নব দম্পত্তিহালৰ ভয়ো লাগি আছিল। বাপেকহতে বা কি ৰূপ ধৰে। কিন্তু সকলোকে আচৰিত কৰি বিয়ৈ বুলি সাবতি ধৰিলে। দুয়োৰো যেন কথা শেষ নহবই।
***********

নাঙঠ হৈ খেলা সময়ৰে পৰা বন্ধু আছিল দুয়োচন। গাঁওখনৰ দুয়ো মুৰে দুয়োজনৰে ঘৰ। বিয়া বাৰু কৰোৱাৰ পিছত ল’-ছালি ডাঙৰ হোৱাৰ পিছত অলপ কমিছে দোষ্টি। আচলতে সময়বোৰ পৰিয়ালক দিবলগা হোৱাতহে আজিকালি বৰকৈ আড্ডা দিব নোৱাৰে।

চব ঠিকেই আছিল। হঠাতে ৰাষ্টাৰ কাষৰ মাটি এটুকুৰা বেছিবলৈ ওলোৱাত দুয়ো বন্ধুৰে চকু পৰিল। টকা পইছাৰে দুয়ো এতিয়া শেঠ। ঠিকাদাৰ মাজুবাণ্ডাৰ আৰু চৰকাৰী চাকৰিয়াল গিৰেণপুৰাৰ টকা খাওতা নাই। দুয়োৰে দুটাকৈ লৰা। ধুনীয়া মাটিখিনি দেখি দুয়ো মন কৰিলে।

‘‘বান্ধৈ¸ তুমি বাদ দিয়াহে। ঠিকাদাৰ মানুহ যেতিয়া পিছে পৰেও কিনিব পাৰিবা।’’
‘‘নহয় বান্ধৈ¸ সুযোগ সুবিধা সদায় নাহে। ৰিয়াটাৰমেন্টৰ সময়ত তুমি একেলগে বহুত টকা পাবা যেতিয়া কিয়নো উপৰাপৰি কৰিছা?’’

‘‘ঠিক আছে যাৰে কপালত আছে লব।’’
দুয়োজনৰে সিদ্ধান্ত হল। মুঠৰ ওপৰত কোনেও জিদ এৰিবলৈ সন্মত নহয়। দুকঠা মাটি¸ কিনোতা দুজন। তাকে দেখি মাটিৰ মালিক তুলেন শিয়ালৰ লোভ লাগি গল।
তুলেন শিয়ালৰৰ কাণ দুখন ডাঙৰ। বুদ্ধিত বৃহস্পতি বাবে শিয়াল নামেৰে প্ৰখ্যাত। মানুহে কয়¸ নাকটো খুজালেই শিয়ালৰ বুদ্ধি ওলাই। চাকৰীসুত্ৰে চহৰতে থাকে তুলেন। গাঁওলৈ বৰকৈ নাহে। সম্পৰ্কীয় ভায়েকহঁতে ইতিমধ্যে কিছু দখল কৰিলেই। সেয়েহে ৰাষ্টাৰ কাষৰ মাটিখিনি বেচিবলৈ আহিছিল।

মাজুবাণ্ডাৰো কম নহয়। ৰাষ্টাৰ কাষৰ মাটিখিনিযে এসময়ত মুল্যবান হব ধৰিব পাৰিছিল। সেয়েহে অধিক মুল্যৰ বন্দোবস্ত কৰি বাইনা দি আহিলগৈ। মাজুবাণ্ডাৰৰ ভাল নাম কোনেও নাজানে। ঘৰৰ মাজু লৰা বাবে সকলোৱে মাজু বুলিয়েই মাতিছিল। বৰ অঘাইটং লৰা আছিল সৰুৰ পৰা। বান্দৰৰ দৰে এজোপা গছৰ দৰে আনজোপা গছলৈ সহজে যাব পৰা দক্ষতাৰ বাবেই ৰাইজে মাজুবাণ্ডাৰ বুলি মাতিছিল। শকত কলা মানুহটো টপা। মুৰত চুলি এডালো নাই। গোমোঠামুৱা মানুহটোৰ পেটত কি আছে বুজা টান।
ডেকাকালত মাজুবাণ্ডাৰ আৰু গিৰেণপুৰাই একেলগে ঘুৰিছিল। সন্ধিয়া মদ খাইছিল। মদ খালে গিৰেণপুৰা মনে মনে থকাৰ বিপৰীতে মাজুবাণ্ডাৰে চিঞৰি চিঞৰি আহে। গাঁওৰ ৰাইজে গম পাই। সচৰাচৰ মানুহে মদখালে মানুহে অশান্তি পালেও¸ ৰাইজে যেন মাজুবাণ্ডাৰে মদখোৱালৈকে ৰৈ থাকে। ধুনীয়া লোকগীত¸ ধুনীয়া গান শুনিবলৈ সকলো ৰৈ থাকে। মদ খালে ভালকথা কয়।

গিৰেণপুৰা মানুহটো বগা গাঠলু টাইপৰ। মানুহটোৰ এটাই মুদ্ৰাদোষ¸ কথা অলপ বেছিকৈ কয়। বাটত কাৰোবাক লগপালে মানুহটোৱে কামোৰ অনুভব কৰে। মানুহটোৰ কুকুৰলৈ বৰ ভয়। পাৰিলে কুকুৰৰ জাতিটোৱেই যেন শেষ কৰিলেহেতেন। সৰু থাকোতে এবাৰ কুকুৰে তপিনাত কামুৰিছিল। নাভিৰ তলত চৌধ্যটা বেজি লৈছিল। তেতিয়াৰ পৰাই কুকুৰৰ প্ৰতি তীব্ৰ ঘৃণা¸ খং তেওৰ। তেওৰ চৌহদত দেখা মাত্ৰেই পাথৰ দলিয়াই খেদে। আনকি বিহু¸ পাৰ্বনত ঘৈনীয়েকে চোতালত অহা ফপৰা কুকুৰটোক চুৱা ভাত অলপ দিলেও গালি পাৰে। তেওৰ স্বভাবটোৰ কথা গম পায়েই চাগে কুকুৰবোৰেও ৰং পাই। গিৰেণপুৰাৰ ঘৰৰ পৰা এশমিটাৰমান গলেই কলিতা মানুহৰ চুবুৰীটো। অফিচলৈ আহোতে যাওতে সদায় সেইখিনি ঠাইৰ মাজেৰেই অহা-যোৱা কৰিব লাগে। সেই মানুহখিনি আকৌ বিৰাট জীব-জন্তুৰ প্ৰতি মৰমিয়াল। ঠাইখিনিৰ এজনী ৰাজহুৱা কুকুৰ আছিল। চাৰিটামান পোৱালিৰ লগত মাকজনী ঘুৰি ফুৰে। নিতৌ অহা-যোৱাৰ সময়ত গিৰেণপুৰাই দুৰৰ পৰাই বেঙা মেলি চাই¸ কুকুৰ দেখিলে নাহে। সদায় সেই অকমান ঠাই কোনোবাই পাৰ কৰিব লাগে। তাকেলৈ যে মানুহবোৰে ঠাট্টা কৰে¸ তালৈ তেওৰ ভ্ৰক্ষেপ নাই। দুই-তিনিমহীয়া পোৱালিকেইটাৰ গাত শিল দলিয়াই খেদে।

এদিনাখনৰ কথা। মানুহজনে অফিচৰ পৰা আহি আছিল। দুৰৰ পৰা বেঙা মেলি নেদেখি স্বস্তিৰ নিশ্বাস এটা কাঢ়ি বেগাই খোজ দিছিল। আধামান আহিছিল মাথো¸ ধৰিলেহি নহয় সিঁহতে। কুকুৰ পোৱালিকেইটাই পেন্টত কামুৰি ধৰিলে। এতিয়া তেও লৰচৰ কৰিব নোৱাৰে। সিঁহতেও যেন ৰংহে পাইছে। ভয় খুৱাবলৈ একোবাৰ বুকুলৈকে জাপ মাৰে।

‘‘কোন ক’ত আছ মোক বচা ঐ।’’
ভয়ত তেওৰ অবস্হা নাই। কেতিয়া মানুহজনে পেন্টত প্ৰস্ৰাব কৰি দিলে গমেই নাপালে। দেখা মানুহবোৰে মুখটিপি হাঁহি ঘৰত থৈ আহিলগৈ। সেইদিনাৰ পৰা তেও সেইখিনি খোজ কাঢ়ি নাযায়।

মানুহজনৰ আচল নাম গিৰেণহে আছিল। ৰাইজে মৰমতে দিছিল নাম গিৰেণপুৰা। সৰুতে এবাৰ যাত্ৰাপাৰ্টিৰ নাটকত লংকাকাণ্ড চাইছিল লৰাজাকে। গিৰেণো সৰু¸ বাৰ তেৰ বছৰীয়া। সুঁৱৰীৰ ৰাতি প্ৰতিবছৰে যাত্ৰাদলে নাটক কৰে।

‘‘অই’ আমি কালিৰ নাটকখনে খেলো আহ।’’
পিছদিনা খেলাৰ সময়ত কৈছিল কোনোবা এটাই। আটাইকেইটা লৰাই হয়ভৰ দিছিল।
আগৰাতিৰ কাহিনীতো চকুৰ আগত চবৰে ভাহি আছিল। বুঢ়ীমাক¸ পিতাকৰ মুখত অনেকবাৰ শুনিছে সিঁহতে।

গিৰেণ লৰাটো অলপ হৃষ্টপুষ্ট হলেও গাধ টাইপৰ। পটকৈ একো কথাই নুবুজে। মাজুৱেই গিৰেণক হনুমান হব দি নিজে ৰাবন হল। ফটাকানি কিছুমান সি পিন্ধি থকা লেংটিত গাঠি দি কোনোবাই সচাসচি জুই লগাই দিলে। পিছত বেয়াকৈ টিকা পুৰি গিৰেণৰ অবস্হা কাহিল। কেইবাদিনলৈ কামফেৰাও ভালকৈ কৰিব পৰা নাছিল। সেইযে হনুমান হৈ টিকা পুৰিল¸ নামেই ¸সলনি হৈ গল।

বাণ্ডাৰে মাটিখিনি কিনাৰ পিছত পুৰাৰ জেদ বাঢ়ি গল। ইমান টকা থাকিও কিয় হাৰিব! সন্মান কত ৰব! সেয়েহে পুতেকক লগাই দিলে বাণ্ডাৰৰ জীয়েকক পলুৱাই আনিবলৈ।

‘‘কিন্তু দেউতা¸ পলুৱাই কিয় আনিব লাগে। সিঁহতৰ ঘৰতো গমপাই। বিয়াকৰাই আনিলেই হয়চোন।’’
পুতেক নাৰ্ভাচ। বাপেক আকোৰগোজ।

‘‘তই যদি পলুৱাই নান¸ মোৰ লৰাই নহয়।’’

পুৰাই কেনেকৈ কয় পুতেকক¸ বাণ্ডাৰক এবাৰ হৰুৱাব খুজিছে।
********

মানুহজনক সকলোৱে বৌম বুলিয়েই মাতে। অবশ্যে সমুখত নহয়¸ পিছতহে। যদি ৰাতি শাকভাজিৰে ভাত খাই¸ কব মাছে মঙহে খোৱা বুলি। মানুহবোৰে মুখটিপি হাঁহে।

‘‘জান’¸ কালি চেপা পাতিছিলো যে এটা বৌম বৰালি পালো। একেবাৰে সাত কেজি ওজনৰ।’’
হাত দুখনেৰে আকাৰটোৰ অাভাস দি কৈ উঠে তেও।

‘‘হেৰৌ¸ তই দেখোন কালি পুঠি কেইটাক বাদ দি একোৱা পোৱা নাছিলি ঐ।’’
জব্দ কৰিবলৈ একেলগে মাছলৈ যোৱা ধনেশ্বৰে কৈ উঠে।

‘‘হেৰৌ¸ ঘৰলৈ আহি গলো নহয়। তিৰিয়ে সৰু মাছ নাখায়তো।’’
অকণো দমি নগৈ কৈ উঠে মানুহটোৱে।
এয়াই বৌম। তিলটোকে তালটো কৰি ভালপায়।

সেইদিনা মানুহজন ঘৰতে আছিল। দেওবৰীয়া হাটৰ পৰা আহি গৰমতে বাৰাণ্ডাতে বহি বিচনীখনেৰে বা লৈ আছিল। এনেতে সোমাই আহিল পাঠাৰাম।

‘‘অ’ খুড়া¸ ঢোলহঁতৰ ঘৰত কাজিয়া লাগিছে। যাও বলচোন’’
দুয়ো দুয়োকে ধেমালীতে খুড়া বুলি মাতে।

‘‘কি কোৱা খুড়া। ৰবা নহলে।’’
চাৰ্টতো গাত সুমুৱাই ওলাই আহিল বৌম। গৰমৰ কথা¸ গামোচাখন পিন্ধিয়ে গুছি আহিল।

আচলতে ভালনাম এটা আছিল পাঠাৰামৰ। কিন্তু ৰাইজে এইটো নামেৰেই জানে। ডেকা কালতে ৰাইজে এইটো নাম দিছিল। এবাৰ পঠাৰৰ পৰা পঠা ছাগলী এটা ধৰি নি মঙহ খাই নাড়ী-ভুৰু মজিয়াতে পুতি থৈছিল। বহুদিনৰ পিছতহে কেনেবাকৈ গৃহস্হই গম পাই খেদি আহিছিল। একো সিদ্ধান্ত নহল¸ কিন্তু ৰাইজে নামটো দিছিল।
***********

আগলৈ